24 godziny, czyli jeden pełny obrót ziemi wokół własnej osi wyznacza rytm, według którego żyje każde żywe stworzenie na naszej planecie. Nawet jednak w ramach jednego gatunku (tak jak u człowieka), występują indywidualne różnice rytmu. To chronotyp, wewnętrzny zegar biologiczny, który reguluje naszą porę czuwania i snu. Jakie chronotypy znamy? Czy jesteś sową, skowronkiem, a może wilkiem bądź niedźwiedziem?
Chronotyp i jego rodzaje
Do niedawna uważało się, że ludzie mają dwa chronotypy – poranny (tzw. skowronki) oraz wieczorny (czyli sowy). Skowronki są osobami, które najlepiej funkcjonują wcześnie rano, ale po południu są zmęczone i odczuwają spadek energii, a sowy nie cierpią wstawać przed 8.00 (a najchętniej spałyby do 11:00), za to wieczorem mogą siedzieć i efektywnie pracować nawet do późnych godzin nocnych. Faktycznie, te dwa chronotypy to najpopularniejszy podział, choć nie do końca wyjaśnia wszystkie możliwości i aberracje. Michael Breus, psycholog, który bywa nazywany doktorem snu, uważa, że mamy 4 główne chronotypy, odpowiadające z grubsza temu, jak w naturze zachowuje się delfin, niedźwiedź, wilk i lew.
Najwcześniej wstawać ma lew (budzi się nawet o 5:30) i potrafi efektywnie pracować do około 17:00. Wieczorem jest tak zmęczony, że zasypia o 22:00 przed telewizorem.
Delfin wstaje rano około 06:30 i jest efektywny wcześnie rano oraz po południu (w środku dnia może odczuwać spadek formy). Delfiny rano są bardziej kreatywne, a wieczorami łatwiej radzą sobie z trudnymi zadaniami. Miewają problemy z zasypianiem.
Wilki wstają najpóźniej i nie bez delikatnych trudności. Rano są mało efektywne. Ich czas pracy zaczyna się około 11:00 i trwa do mniej więcej 18:00 – 19:00. Zasypiają najpóźniej ze wszystkich chronotypów.
Niedźwiedzie wstają około 7:00 – 07:30 i rano dobrze pracują nad trudnymi zadaniami. Mają ogromną potrzebę drzemki w ciągu dnia i bez niej w zasadzie nie mogą efektywnie funkcjonować, ale jeśli się prześpią, to potrafią pracować wieczorem bez żadnego problemu. Powinny chodzić dość wcześnie spać.
Sen a chronotyp
Czy chronotyp wpływa na jakość snu? Ależ oczywiście. Przede wszystkim, osoby funkcjonujące niezgodnie ze swoim chronotypem mogą mieć problem z zasypianiem (bezsenność) bądź nie poświęcać na sen wystarczającej ilości czasu (dzieje się tak głównie u zmuszonych do pracy od wczesnego ranka sów). Osoby, które mają potrzebę drzemki w ciągu dnia, jeśli faktycznie skuszą się jedynie na 20 minutową drzemkę (i nie dopuszczą do pojawienia się fazy snu głębokiego), mogą zregenerować swoje siły i być tak samo efektywne jak rano. Niezależnie jednak od tego, również powinny spać przez 8 godzin. Osobom o wczesnym chronotypie pomóc we wstawaniu może też odsłanianie okien i pozwolenie na to, by budziło je światło słoneczne.
Życie a chronotyp
Warto dobrze poznać swój chronotyp, bo znacznie ułatwia to życie. Osoby lepiej funkcjonujące popołudniem, będą męczyć się w pracy w typowym kieracie 08:00 – 16:00. Mało tego, będą w takiej pracy mniej efektywne. Ryzykowne jest też wiązanie się z partnerem o zupełnie innym chronotypie. Między osobami o dwóch różnych chronotypach, żyjących razem, nieporozumienia zdarzają się aż 4 razy częściej![i] Osoby, które żyją wbrew swojemu chronotypowi (szczególnie wstające zbyt wcześnie sowy), mają 33% większą szansę na otyłość.
[i] JOLANTA B. ZAWILSKA , JERZY Z. NOWAK, Rytmy biologiczne – uniwersalny system odczytywania czasu, NAUKA 4/2006 • 129-133